logo arlima

Albertano da Brescia

Albertus Brixiensis

Biographie

XIIIe siècle

Juge de Brescia et écrivain

Bibliographie

Dictionnaires et encyclopédies
  • Guerrini, Paolo, « Albertano da Brescia », Dizionario biografico degli Italiani, Roma, Istituto della enciclopedia italiana, t. 1, 1960, p. 669. [www]
  • Stocchi, Manlio Pastore, « Albertano da Brescia », Dizionario critico della letteratura italiana, éd. Vittore Branca, Torino, UTET, 1973, t. 1, p. 7-10.
Généralités
  • Bostock, J. Knight, Albertanus Brixiensis in Germany Being an Account of the Middle High German Translations from his Didactic Treatises, Oxford, Oxford University Press, 1924, 123 p. [HT] [IA]
  • Caramella, Santino, « Dante e Albertano da Brescia », Miscellanea in onore di G. Santini, Palermo, 1956, p. 87-94.
  • Cigni, Fabrizio, « Sulla più antica traduzione francese dei trattati morali di Albertano da Brescia », Le loro prigioni. Scritture dal carcere, éd. Anna Maria Babbi et Tobia Zanon, Verona, Fiorini (Medioevi. Studi, 10), 2007, p. 35-59.
  • Divizia, Paolo, « Additions and corrections to the census of Albertano da Brescia's manuscripts », Studi medievali, 55:2, 2014, p. 801-818.
  • Faleri, Francesca, « Il volgarizzamento dei trattati morali di Albertano da Brescia secondo il codice Bargiacchi (BnF II.III.272) », Bollettino dell'Opera del vocabolario italiano, 14, 2009, p. 187-368.
  • Gaspary, Adolf, Geschichte der italienischen Literatur, Berlin, Oppenheim (Geschichte der Literatur der Europäischen Völker, 4), 1885-1888, 2 t. (ici t. 1, p. 189) [GB: t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
  • Giustacchini, Enrico, Il giudice Albertano e il caso della fanciulla che sembrava in croce, Brescia, Liberedizioni, 2014.
  • Giustacchini, Enrico, Il giudice Albertano e il caso dell'uomo pugnalato fra le nuvole, Brescia, Liberedizioni, 2015.
  • Giustacchini, Enrico, Il giudice Albertano e il caso dei colori assassini, Brescia, Liberedizioni, 2016.
  • Giustacchini, Enrico, Il giudice Albertano e il caso della scala senza fine, Brescia, Liberedizioni, 2017.
  • Graham, Angus, « Albertanus of Brescia: a supplementary census of Latin manuscripts », Studi medievali, 41:1, 2000, p. 429-445.
  • Graham, Angus, « Albertanus of Brescia: a preliminary census of vernacular manuscripts », Studi medievali, 41:2, 2000, p. 891-924.
  • Koeppel, Emil, « Chaucer und Albertanus Brixiensis », Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Literaturen, 86, 1891, p. 29-46. [GB] [HT] [IA]
  • Mariotti, Viola, « Les traductions françaises d'Albertano da Brescia entre l'automne du Moyen Âge et l'aube de la Renaissance », La traduction entre Moyen Âge et Renaissance. Médiations, auto-traductions et traductions secondes, éd. Claudio Galderisi et Jean-Jacques Vincensini, Turnhout, Brepols (Bibliothèque de Transmédie, 4), 2017, p. 159-177. DOI: 10.1484/M.BITAM-EB.5.112753 DOI du recueil: 10.1484/M.BITAM-EB.5.111870
  • Recueil de poésies françoises des XVe et XVIe siècles, morales, facétieuses, historiques, réunies et annotées par Anatole de Montaiglon [et James de Rothschild (t. 10-13)], Paris, Jannet [puis Daffis], 1855-1878, 13 t. (ici t. 10, p. 363-368) [IA: t. 1, t. 2, t. 3, t. 4, t. 5, t. 6, t. 7, t. 8, t. 9, t. 10, t. 11, t. 12, t. 13]
    À propos des traductions italiennes, néerlandaises et tchèques.
  • Pignatelli, Cinzia, « La première traduction française des traités d'Albertano de Brescia et le RIALFrI », Francigena, 8, 2022, p. 99-125. DOI: 10.25430/2420-9767/V8-004
  • Powell, James M., Albertanus of Brescia: The Pursuit of Happiness in the Early Thirteenth Century, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1992.
  • Roques, Mario, « Traductions françaises des traités moraux d'Albertano de Brescia. Le livre de Melibee et de Prudence par Renaut de Louhans », Histoire littéraire de la France, Paris, Imprimerie nationale, t. 37, 1938, p. 488-506. [IA]
  • Spinelli, Franco, éd., Albertano da Brescia. Alle origini del razionalismo economico, dell'Umanesimo civile, della Grande Europa, Brescia, Grafo (Culture della città), 1996, 214 p.
  • Villa, Claudia, « Progetti letterari e ricezione europea di Albertano da Brescia », Albertano da Brescia. Alle origini del Razionalismo economico, dell'Umanesimo civile, della Grande Europa, éd. Franco Spinelli et Carlo Maria Cipolla, Brescia, Grafo, 1996, p. 57-68.
  • Vitale, Marco, Albertano da Brescia. La nascità dello spirito d'impresa, Milano, 2007.
  • Zingarelli, Nicola, « I trattati di Albertano da Brescia in dialetto veneziano », Studi di letteratura italiana, 3, 1901, p. 151-192. [GB] [HT] [IA]
    Compte rendu: [anonyme], dans Romania, 31, 1902, p. 480. [Gallica] [GB: ex. 1, ex. 2] [HT] [IA: ex. 1, ex. 2]
  1. De amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae

    Titre: 
    Date:1238
    Dédicataire:Son fils Vincenzio
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Initium mei tractatus sit in nomine Domine, a quo cuncta bona procedunt, et a quo est omne datum optimum, et omne donum perfectum descendens a patre luminum. Quanto amore quantaque dilectione mea paterna caritas tuam diligat filialem subiectionem, vix tibi possem narrare, vel lingua mea posset aliquatenus explicari.
    Volens igitur ego Albertanus te filium meum Vincentium bonis moribus conformare, ac de amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vitae instruere, in primis duo credo tibi fore precipue necessaria…
    Explicit:… et vitia et peccata ita vinces, atque fugabis, ut merito Vincentius valeas nuncupari. Viriliter ergo age confortetur cor tuum et sustine Dominum et ad regnum celorum satage pervenire. Ad quod ille nos conducat qui sine fine vivit et regnat. Amen.
    Explicit liber de amore et dilectione Dei et proximi et aliarum rerum et de forma vite, quem Albertanus causidicus Brixiensis de hora Sancte Agathe compilavit ac scripsit, cum esset in carcere domini imperatoris Frederici in civitate Cremone. In quo positus fuit cum esset capitaneus Gavardi ad defendum ipsum ad utilitatem communis Brixie, anno Domini millesimo ducentesimo trigessimo octavo, de mense Augusto in die Sancti Alexandro, quo obsidebatur civitas Brixie per eundem imperatorem indictione.
    Traductions:Heinrich Haller (allemand)
    Traduction catalane partielle
    Traduction anonyme du XIIIe siècle (français)
    Traduction anonyme pour Amédée VIII de Savoie (français)
    Andrea da Grosseto, Libro ad informare e amaiestrare l' uomo in buoni costumi (italien)
    Soffredi del Grazia, Lo libro de l' amore e de la dilectione di Dio, e del proximo e d' altre cose de la forma de la vita (italien)
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Hiltz, Sharon Lynne, De amore et dilectione dei et proximi et aliarum rerum et de forma vite: An Edition, Ph. D. dissertation, University of Pennsylvania, Philadelphia, 1980, xxiv + 348 p. [PQ]
    Traductions modernes
    Études
  2. De arte loquendi et tacendi

    Titre:Ars loquendi et tacendi; De arte loquendi et tacendi; Doctrina loquendi et tacendi
    Date:1246
    Dédicataire:Son fils Stefano
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Quoniam in dicendo multi errant nec est aliquis qui linguam suam ad plenum valeat domare, beato Jacobo hoc testante, qui dixit: Natura bestiarum et serpentum ac volucrum et ceterorum domatur et a natura humana domita sunt, linguam autem suam nemo domare potest…
    Explicit:… et sic poteris doctrinam dicendi ac faciendi in promptu habere. Deum insuper exora, qui mihi donavit predicta tibi narrare, ut ad eterna gaudia nos faciat pervenire. Amen. Explicit liber de doctrina dicendi et tacendi ab Albertano causidico Brixiensi de ora sancte Agathe compositus et compilatus, sub anno Domini M.CC.XLV de mense decembris.
    Traductions:Traduction anonyme du XIIIe siècle (français)
    Traduction abrégée et remaniée par Brunetto Latini dans son Tresor (français)
    Traduction anonyme pour Amédée VIII de Savoie (français)
    L'art et science de bien parler et de soy taire (français)
    La doctrine et enseignement pour savoir parler et taire (français)
    Andrea da Grosseto, Libro della dottrina del parlare e del taciere (italien)
    Soffredi del Grazia, Lo libro de la doctrina del dire e del tacere (italien)
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Plusieurs dizaines d'éditions, dont:
    • De arte loquendi et tacendi, Basel, Martin Flach, 1472.
    Éditions modernes
    • Sundby, Thor, Brunetto Latinos levnet og skrifter, København, Jacob Lunds Boghandel, 1869, 206 + cxliv p. (ici p. lxxxv-cxix) [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
      Compte rendu: Gaston Paris, dans Revue critique d'histoire et de littérature, 5:2, 1870, p. 1-4. [Gallica] [GB] [HT] [IA]
    • Albertano da Brescia, Liber de doctrina dicendi et tacendi: la parola del cittadino nell'Italia del Duecento, a cura di Paola Navone, Firenze, SISMEL - Edizioni del Galluzzo (Per verba, 11), 1998, cxxix + 62 p.
    Traductions modernes
    • en italien:
      • Navone 1998 (voir sous Éditions modernes)
    Études
    • Gualdo, Irene, « "Dire quasi la stessa cosa". Metamorfosi di un volgarizzamento », TranScript, 1:1, 2022, p. 11-36. DOI: 10.30687/TranScript/2785-5708/2022/01/002
    • Vaccaro, Giulio, « L'arte del dire e del tacere. Un censimento dei manoscritti del De doctrina loquendi et tacendi nei volgari italiani", Medioevo letterario d'Italia, 8, 2011, p. 9-55.
    • Vaccaro, Giulio, « L'arte del dire e del tacere. Un censimento dei manoscritti del De doctrina tacendi et loquendi nei volgari italiani », "Significar per verba". Laboratorio dantesco. Atti del convegno (Università di Udine, 22-23 ottobre 2015), éd. D. De Martino, Ravenna, Longo Editore, 2018, p. 203-263.
  3. Liber consolationis et consilii

    Titre:Liber consolationis et consilii (ms. Chartres, inc.); Melibeus et Prudentia
    Date:1248
    Dédicataire:Son fils Giovanni
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Quoniam multi sunt qui in adversitatibus et in tribulationibus taliter affliguntur et deprimuntur quod, cum in se, propter animi turbacionem, nec consilium nec consolacionem in se habeant neque ah aliis expectant, ita contristantur ut de malo in pejus cadant, ideo tibi, filio meo, Johanni, qui in arte sirurgie meditando te exerces et plerumque juveni, quedam pro modulo mee sciencie scribere curavi, per que, dante Domino, poteris noo solum corporibas predictis medelam tribaere, sed eciam circa predicta consilium et consolacionem impartiri atque juvamen. Legas igitur similîtudinem infrascriptam et auctoritatem in hoc libro notalas attente et studiose perleges, et ita, favente divina gracia, poteris tibi et aliis pro6ciendo ad predicta leviter pervenire. Sequntar fabula domint Mellibei et ejus uxoris. Quidam juvenis, Mellibeus nomine, vir potens…
    Explicit:… et leticia recessit.
    Explicit liber consolacionis et consilii [Albertani de Brescia] a dicto magistro compositis {sic) anno millesimo ducentesimo quadragesimo sexto, mensibus aprilis, maii.
    Traductions:Traductions allemandes anonymes
    Libre de consolacion e de conseyl (catalan)
    Traduction anonyme du XIIIe siècle (français)
    Renaut de Louhans, Le livre de Melibee et Prudence (français)
    Mellibee, traduction anonyme du XVe siècle (français)
    Andrea da Grosseto, Libro del consolamento e del consiglio (italien)
    Soffredi del Grazia, Lo libro del consolamento e del consiglio (italien)
    Jan van Boendale, Mellibeus het boec van troeste (néerlandais)
    Tchèque
    Voir aussi:Geoffrey Chaucer, The Canterbury tales (anglais)
    Manuscrits
    1. Chartres, Bibliothèque municipale, 419, f. 1v [⇛ Description]
    Éditions anciennes
    1. Cunei, 1507
    Éditions modernes
    • Albertani Brixiensis Liber consolationis et consilii, ex quo hausta est fabula de Melibeo et Prudentia. Edidit Thor Sundby, Havniæ, Høst; Parisiis, Franck; Lipsiæ, Weigel; Florentiæ, Loescher; Londini, Williams et Norgate, 1873, xxiv + 136 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
      Réimpression:
      • Albertani Brixiensis Liber consolationis et consilii, ex quo hausta est fabula gallica de Melibeo et Prudentia, quam, anglice redditam et The Tale of Melibe inscriptam, Galfridus Chaucer inter Canterbury Tales recepit. Edidit Thor Sundby, Londini, Trübner pro Societate Chauceriana, 1873, xxiv + 136 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
    Traductions modernes
    Études
    • Artifoni, Enrico, « Prudenza del consigliare. L'educazione del cittadino nel Liber consolationis et consilii di Albertano da Brescia (1246) », Consilium. Teorie e pratiche del consigliare nella cultura medievale, éd. Carla Casagrande, Chiara Crisciani et Silvana Vecchio, Firenze, Sismel-Edizioni del Galluzzo, 2004, p. 195-216.
    • Cacho Blecua, J. M., « Del Liber consolationis et consilii al Libro del cavallero Zifar », La Corónica, 27:3, 1999, p. 45-66.
    • Cadbury, William, « Manipulation of sources and the meaning of the Manciple's Tale », Philological Quarterly, 43, 1964, p. 538-548.
    • Hohenstein, Leo, Melibeus und Prudentia. Der Liber consolationis et consilii des Albertano von Brescia in zwei deutschen Bearbeitungen des 15. Jahrhunderts. I. Teil, Breslau, Fleischmann, 1903, 48 p. [GB] [IA]
    • Mainzer, Conrad, « Albertano of Brescia's Liber consolationis et consilii as a source-book of Gower's Confessio amantis », Medium Ævum, 47, 1978, p. 88-90.
    • Severs, J. Burke, « The sources of Chaucer's Melibeus », Publications of the Modern Language Association of America, 50:1, 1935, p. 92-99. DOI: 10.2307/458285
  4. Sermo Januensis

    Titre: 
    Date:1243 à 1250
    Commanditaire: 
    Dédicataire: 
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Congregatio nostra sit in nomine Domini a quo est omne datum optimum et omnedonum perfectum descendens a patre luminum, apud quem non est trasmutationec vicissitudinis obumbratio. Licet a Sapiente dictum sit «Inter sapientesnon audeas loqui» tamen non confisus de mea scientia, sed de Christimisericordia qui dixit: vos non estis qui loquimini, sed Spiritus Patris meiqui loquitur in vobis…
    Explicit:… Eiciendi erimus foras conculcandi, abomnibus, non solum ab hominibus, sed etiam in inferno a diabulis. Habeamusita in ore salem sapientiæ qui nobis proficiat ad vitam æternam, ad quamille nos perducat qui sine fine vivit et regnat.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    Études
  5. Sermo I

    Titre: 
    Date:1243 à 1250
    Commanditaire: 
    Dédicataire: 
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: Sermo factus super illuminatione et super spirituali et corporali refectione et que sunt necessaria in refectione.
    Orate Deum, fratres, ut, ministerio sue sanctitatis, per me, servum suum inutilem atque indignum, ministret vobis hodie aliquidutilitatis.
    Fratres mei, more solito hic congregati, propositum nostre congregationis inspiciamus…
    Explicit:… Post refectionem, denique, modum servemus, qui in hoc versu continetur: "Sumptoque cibo, reddatur gratia Christo," ut in Decretis inpredicta di xliiii c "Non liceat."
    Predicta servantes cum devocione, dante Domino, poterimus refici ad mensam Christi, in regno Dei, ad quod ille nos conducat, qui sinefine vivit et regnat in secula seculorum. Amen.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    Études
  6. Sermo II

    Titre: 
    Date:1243 à 1250
    Commanditaire: 
    Dédicataire: 
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Incipit Sermo secundus, quem Albertanus, causidicus brixiensis, composuit inter Fratres Minores et causidicos brixienses, in congregatione, quam faciunt more solito.
    In nomine Domini amen.Fratres mei, ad honorem Dei et refectionem pauperum, more solito congregati sumus. Ut ergo Deus honoretur propter nostramcongregationem et refectio nostra plena sit, antequam accedamus ad corporalem refectionem…
    Explicit:… dicens: "Esurivi enim, et non dedistis michi manducare, etc."
    Si ergo helemosine datio vel denegatio est ratio quare Deus daturus est vitam hic eternam vel denegaturus nobis, solicite super egenoset pauperes ita intelligere debemus, ut simus beati et in die mala liberet nos dicatque nobis; "Venite, benedicti patris mei, percipiteregnum, quod paratum est vobis ab origine mundi," ad quod ille nos conducat, qui sine fine vivit et regnat. Amen. Amen.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    Études
  7. Sermo III

    Titre: 
    Date:1243 à 1250
    Commanditaire: 
    Dédicataire: 
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Sermo factus ad cognoscendum que sint in convivio necessaria et quomodo debeamus intelligere super egenos et pauperes, secundum Prophetam dicentem: "Beatus qui intellegit super egeneum et pauperem. In die mala custodiet eum Dominus."
    "Domine, labia mea aperies: et os meum annuntiabit laudem tuam." Congregatio nostra sit in nomine Domini, qui ait: "Ubicumqueduo, vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego ibi sum." Ad convivium, fratres, more solito congregati…
    Explicit:… qui bonis hominibus vestes et cibaria auferrent non quod nullus bonus viverevaleret.
    Si ergo vos filii hominum, iudicate ut Deum non offendatis, sed mereamini audire ultimum iudicium Domini, qui dicet: "Venite,benedicti patris mei, percipite regnum, quod paratum est vobis ab origine mundi," ad quod ille nos conducat, qui sine fine vivit etregnat per omnia secula seculorum. Amen. Amen.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    Études
  8. Sermo IV

    Titre: 
    Date:1243 à 1250
    Commanditaire: 
    Dédicataire: 
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Hic est Sermo, quem Albertanus causidicus de Sancta Agatha composuit et edidit inter causidicos brixienses, apud Fratres Minores in congregatione solita, sub anno Domini M. CC. L, in media Quadragesima, sermo Albertani super doctrina timoris Domini.
    Rogate Deum, fratres, ut ministerio sue sanctitatis, tribuat mihi, servo suo inutili, dicere inter vos hodie aliquid utilitatis. Fratres meicarisimi, qui estis ab hominibus sapientes nominati, summa opere curare debetis…
    Explicit:… nec accedat ad bonum, quod non proceditex bono.
    Summo igitur ope curemus ut nostra nomina sint consequencia rebus et vere sapientes sumus, veramque sapientiam taliter possideamus ut,omnia cum timore Domini facientes, per hanc scalam, duodecim gradus habentem, qui omnes gradus procedunt a timore Domini, valeamusscandere ad regnum Dei, ad quod ille nos conducat, qui sine fine vivit et regnat. Amen. Amen.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    Études
Répertoires bibliographiques
  • Bossuat, Robert, Manuel bibliographique de la littérature française du Moyen Âge, Melun, Librairie d'Argences (Bibliothèque elzévirienne. Nouvelle série. Études et documents), 1951, xxxiv + 638 p. (ici p. 250-251, no 2676)
    Dictionnaires: DEAF Boss
  • Graham, Angus, Albertano da Brescia: Resource Site. [www]
  • Vielliard, Françoise, et Jacques Monfrin, Manuel bibliographique de la littérature française du Moyen Âge de Robert Bossuat. Troisième supplément (1960-1980), Paris, Centre national de la recherche scientifique, 1986-1991, 2 t., xii + 1136 p. (ici t. 2, p. 486, nos 4961-4962)
    Dictionnaires: DEAF Boss2
    Compte rendu: T. 1: Geneviève Hasenohr, dans Bibliothèque de l'École des chartes, 146:1, 1988, p. 194-195. [Pers]
Permalien: https://arlima.net/no/5170


Voir aussi:
> Wikidata: Q2831705
> Jonas: intervenant/2671
Creative Commons License
Cette notice est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Laurent Brun
Dernière mise à jour: 4 septembre 2023

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon    Facebook    Twitter