logo arlima

Alain de Lille

Alanus de Insulis

Biographie

Mort en 1203

Théologien

Bibliographie

Recueils
  • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210)
    Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
  • d'Alverny, M.-T., Alain de Lille. Textes inédits, avec une introduction sur sa vie et ses œuvres, Paris, Vrin, 1965.
  • Alano di Lilla, Viaggio della saggezza. Introduzione, traduzione, note e apparati di Carlo Chiurco, Milano, Bompiani (Il pensiero occidentale), 2004, 446 p.
  • Alain de Lille, Literary Works, edited and translated by Winthrop Wetherbee, Dumbarton Oaks, Cambridge (Ma.), Harvard University Press (Medieval Library 22), 2013.
Généralités
  • Alverny, M.-T. d', « Alain de Lille: problèmes d'attribution », Alain de Lille, Gautier de Châtillon, Jakemart Giélée. Actes du colloque de Lille, éd. Henri Roussel et François Suard, Lille, Presses universitaires de Lille, 1980, p. 27-46.
  • Attwood, Catherine, Fortune la contrefaite. L'envers de l'écriture médiévale, Paris, Champion (Études christiniennes, 9), 2007, [vi] + 206 p.
    Comptes rendus: Corinne Denoyelle, « Fortune d’une allégorie de la Fortune », @nalyses, Comptes rendus, Moyen Âge, 2009. — Sylvia Huot, dans French Studies, 63:2, 2009, p. 201-202. DOI: 10.1093/fs/knp037
  • Bauer, Gerhard, Claustrum animae. Untersuchungen zur Geschichte der Metapher vom Herzen als Kloster. Band I: Entstehungsgeschichte, München, Fink, 1973, 465 p.
  • Burgwinkle, William E., Sodomy, Masculinity, and Law in Medieval Literature: France and England, 1050-1230, Cambridge, Cambridge University Press (Cambridge Studies in Medieval Literature), 2004, xii + 298 p. [IA]
    Compte rendu: Peggy McCracken, dans The Medieval Review, 05.07.04, 2005. [www]
  • Delhaye, Philippe, « Pour la fiche "Alain de Lille" », Mélanges de science religieuse, 20, 1963, p. 39-51.
  • Dupuis, Albert, Alain de Lille. Études de philosophie scholastique, Lille, Danel, 1859, [ii] + 133 p. [GB] [IA]
  • Ferrante, Joan M., Woman as Image in Medieval Literature from the Twelfth Century to Dante, New York et London, Columbia University Press, 1975, [vii] + 166 p. [IA: ex. 1, ex. 2]
    Comptes rendus: C. Lee, dans Medioevo romanzo, 2, 1975, p. 449-451. — M. H. Gertner, dans Revue des langues romanes, 82, 1977, p. 292-294. — H. A. Kelly, dans Speculum, 52, 1977, p. 715-721. — E. B. Vitz, dans The Romanic Review, 68, 1977, p. 144-148.
    Réimpressions:
    • Ferrante, Joan M., Woman as Image in Medieval Literature from the Twelfth Century to Dante, Durham, Labyrinth Press, 1985, [vii] + 166 p. [IA]
    • 2020
  • Gorra, Egidio, « La Leggenda di Lanfranco da Pavia e di Alano da Lilla », Studii dedicati a Francesco Torraca nel XXXVI anniversario della sua laurea, Napoli, Perrella, 1912, p. 433-460. [HT] [IA]
  • Guynn, Noah D., Allegory and Sexual Ethics in the High Middle Ages, New York et Basingstoke, Palgrave MacMillan (The New Middle Ages), 2007, xii + 218 p.
  • Haye, Thomas, « Simon de Couvin (ca 1320-1367), Alanus ab Insulis und die Zeichen der Sterne im Zeitalter der Pest », Latomus, 66, 2007, p. 150-184.
  • Huber, Christoph, Die Aufnahme und Verarbeitung des Alanus ab Insulis in mittelhochdeutschen Dichtungen. Untersuchungen zu Thomasin von Zerklaere, Gottfried von Strassburg, Frauenlob, Heinrich von Neustadt, Heinrich von St. Gallen, Heinrich von Mügeln und Johannes von Tepl, München et Zürich, Artemis (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters, 89), 1988, xv + 478 p.
  • Jauss, Hans Robert, « La transformation de la forme allégorique entre 1180 et 1240: d'Alain de Lille à Guillaume de Lorris », L'humanisme médiéval dans les littératures romanes du XIIe au XIVe siècle. Colloque organisé par le Centre de philologie et littératures romanes de l'Université de Strasbourg du 29 janvier au 2 février 1962, éd. Anthime Fourrier, Paris, Klincksieck, 1964, p. 107-144.
  • Jung, Marc-René, Études sur le poème allégorique en France au Moyen Âge, Bern, Francke (Romanica Helvetica, 82), 1971, 334 p. [IA]
    Comptes rendus: Lionel J. Friedman, dans Speculum, 47:2, 1972, p. 316-320. — W. T. H. Jackson, dans The Romanic Review, 63, 1972, p. 222-224. — A. R. Press, dans The Modern Language Review, 69, 1974, p. 166-168. — A. Serper, dans Romance Philology, 29, 1975-1976, p. 569-571. — P. Zumthor, dans Revue belge de philologie et d'histoire, 52, 1974, p. 197-198.
  • Kaeuper, Richard W., Holy Warriors: the Religious Ideology of Chivalry, Philadelphia, University of Pennsylvania Press (The Middle Ages Series), 2009, xi + 331 p. [IA]
    Compte rendu: Steven Muhlberger, dans The Medieval Review, 09.12.16, 2009. [www]
    Réimpressions:
    • 2012
    • 2014
  • Kelly, Douglas, The Art of Medieval French Romance, Madison, University of Wisconsin Press, 1992, xv + 471 p. [IA]
  • Kiser, Lisa J., « Alain de Lille, Jean de Meun, and Chaucer: ecofeminism and some medieval Lady Natures », Mediaevalitas: Reading the Middle Ages. The J. A. W. Bennett Memorial Lectures, éd. Piero Boitani et Anna Torti, Cambridge, Brewer, 1996, p. 1-14.
  • Lebeau, Marcel, « Découverte du tombeau du Bienheureux Alain de Lille », Collectanea Ordinis Cisterciensium Reformatorum, 23, 1961, p. 254-260.
  • Lemesle, Bruno, Dérèglement et politique des corps au Moyen Âge. Les corps désordonnés, Paris, Classiques Garnier (POLEN - Pouvoirs, lettres, normes), 2023, 272 p. DOI: 10.48611/isbn.978-2-406-15021-3
  • Leupin, Alexandre, Fiction et incarnation. Littérature et théologie au Moyen Âge, Paris, Flammarion (Idées et recherches), 1993, 203 p. [IA]
  • Luttrell, Claude, The Creation of the First Arthurian Romance: A Quest, London, Arnold, 1974, viii + 284 p. [IA]
    Réimpression:
    • Luttrell, Claude, The Creation of the First Arthurian Romance: A Quest, Evanston, Northwestern University Press, 1974, viii + 284 p. [IA]
  • Mills, Robert, Seeing Sodomy in the Middle Ages, Chicago et London, University of Chicago Press, 2015, xiii + 398 p.
  • Minet-Mahy, Virginie, Esthétique et pouvoir de l'œuvre allégorique à l'époque de Charles VI. Imaginaires et discours, Paris, Champion (Bibliothèque du XVe siècle, 68), 2005, 581 p.
    Comptes rendus: Estelle Doudet, dans Cahiers de recherches médiévales, Comptes rendus, 2005. DOI: 10.4000/crm.136 — Nelly Labère, dans Le Moyen Âge, 111:3-4, 2005, p. 705-706. [Gallica] DOI: 10.3917/rma.113.0641 — Armand Strubel, dans L'information littéraire, 58:2, 2006, p. 54-56. DOI: 10.3917/inli.582.0052
  • Minnis, Alastair, Magister Amoris: The Roman de la Rose and Vernacular Hermeneutics, Oxford, Oxford University Press, 2001, xv + 352 p.
    Comptes rendus: Noah D. Guynn, dans SubStance, 33:3, 2004, p. 171-180. DOI: 10.1353/sub.2004.0038 — Christopher Callahan, dans Romance Quarterly, 52:2, 2005, p. 164-166.
  • Patch, Howard R., The Goddess Fortuna in Mediaeval Literature, Cambridge (USA), Harvard University Press, 1927, xii + 215 p. [GB] [IA]
    Réimpression:
    • Patch, Howard R., The Goddess Fortuna in Mediaeval Literature, New York, Octagon Books, 1967, xii + 215 p. [IA]
  • Patch, Howard Rollin, The Tradition of Boethius: A Study of his Importance in Medieval Culture, New York, Oxford University Press, 1935, xiii + 200 p. [IA]
    Réimpressions:
    • 1963
    • 1970
  • Potvin, Ch., Nos premiers siècles littéraires. Choix de conférences donnés à l'Hôtel de Ville de Bruxelles dans les années 1865-1868, Bruxelles, Lacroix, Verboeckhoven et Cie, 1870, 2 t. (ici t. 2, no XX) [GB: t. 1-2] [IA: t. 1, t. 2]
  • Raynaud de Lage, G., Alain de Lille, poète du XIIe siècle, Montréal, Institut d'études médiévales; Paris, Vrin (Université de Montréal. Publications de l'Institut d'études médiévales, 12), 1951, 187 p. [handle.net]
  • Robertson, Kellie, Nature Speaks: Medieval Literature and Aristotelian Philosophy, Philadelphia, University of Pennsylvania Press (The Middle Ages Series), 2017, x + 443 p.
  • Strubel, Armand, "Grant senefiance a". Allégorie et littérature au Moyen Âge, Paris, Champion (Moyen Âge. Outils de synthèse, 2), 2002, 464 p.
    Compte rendu: Bernard Ribémont, dans Cahiers de recherches médiévales, Comptes rendus, 2002. [Rev]
    Réimpression:
    • 2009
  • Sweeney, Eileen, Logic, Theology, and Poetry in Boethius, Abelard, and Alan of Lille, New York, Palgrave McMillan, 2006.
  • Tuve, Rosemond, Allegorical Imagery: Some Mediaeval Books and their Posterity, Princeton, Princeton University Press, 1966, ix + 461 p. [IA: ex. 1, ex. 2]
    Comptes rendus: Urban T. Holmes, dans Manuscripta, 11, 1967, p. 55-56. — Eleanor Relle, dans Medium Ævum, 37, 1968, p. 360-362. — Charity C. Willard, dans Romance Philology, 22, 1968, p. 220-222.
  • Verhuyck, Paul, « Alain de Lille », Dizionario critico della letteratura francese, éd. Franco Simone, Torino, Unione tipografico-editrice torinese, 1972, t. 1, p. 14-15.
  • Wandhoff, Haiko, Ekphrasis: Kunstbeschreibungen und virtuelle Räume in der Literatur des Mittelalters, Berlin et New York, de Gruyter (Trends in Medieval Philology, 3), 2003, xi + 377 p.
  • Wetherbee, Winthrop, « Alan of Lille », The Dictionary of the Middle Ages, éd. Joseph R. Strayer, New York, Scribner, 1982, t. 1, p. 119-120.
  • White, Hugh, Nature, Sex, and Goodness in a Medieval Literary Tradition, Oxford et New York, Oxford University Press, 2000, ix + 278 p.
  • Wille, Clara, « La symbolique animale de la Prophetia Merlini de Geoffroy de Monmouth selon un commentaire du XIIe siècle attribué à Alain de Lille », Reinardus, 15, 2002, p. 175-190. DOI: 10.1075/rein.15.14wil
  1. Tractatus de virtutibus et de vitiis et de donis spiritus sancti

    Titre: 
    Date:Vers 1170-1180
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. London, British Library, Royal, 9. E. XII
    2. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 3238F
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Lottin, O., « Le traité d'Alain de Lille sur les vertus, les vices et les dons du Saint-Esprit », Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles, 6, 1960, p. 27-92.
    Traductions modernes
    • en anglais:
    Études
    • Tuve, Rosemond, « Notes on the virtues and vices », Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 26:3-4, 1963, p. 264-303. (ici p. 296) DOI: 10.2307/750495
    • Villarroel, Irene, « Las fuentes ocultas del actor en el tratado sobre la scientia moralis del Speculum doctrinale (V-VI) de Vicente de Beauvais », Rursus-Spicae, 11, 2017. [www] DOI: 10.4000/rursus.1381
  2. Anticlaudianus

    Titre: 
    Date:1182 ou 1183
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu:Somme d'instruction chrétienne sous forme d'allégorie
    Incipit: 
    Explicit: 
    Adaptations:Adam de la Bassée, Ludus super Anticlaudianum (latin)
    Heinrich von Neustadt, Gottes Zukunft (allemand)
    Traductions:Anticlaudianus (français)
    Ellebaut, Anticlaudien (français)
    Dans l'Image du monde de Gossuin de Metz
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 487-576)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    • The Anglo-Latin Satirical Poets and Epigrammatists of the Twelfth Century, now first collected and edited by Thomas Wright, London, Longman et Trübner (Rerum Britannicarum medii ævi scriptores, or Chronicles and Memorials of Great Britain and Ireland during the Middle Ages), 1872, 2 t., xxx + 392, 8 + 583 p. (ici t. 2, p. 268-428) t. 1, t. 2] [IA: t. 1, t. 2]
    • Alain de Lille, Anticlaudianus. Texte critique avec une introduction et des tables, éd. Robert Bossuat, Paris, Vrin (Textes philosophiques du Moyen Âge, 1), 1955, 224 p.
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Cornog, William Hafner, The Anticlaudian of Alain de Lille: Prologue, Argument and Nine Books Translated with an Introduction and Notes, Philadelphia, University of Pennsylvania, 1935, 192 p.
      • Alan of Lille, Anticlaudianus or the Good and Perfect Man, translated by J. J. Sheridan, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1973.
    • en espagnol:
      • Alain de Lille, Anticlaudianus, edición y traducción por Carlo Chiurco, Milano, Bompiani, 2004.
        Traduction accompagnée du texte latin de l'éd. Bossuat.
    • en italien:
      • Alano di Lilla, Viaggio della saggezza. Introduzione, traduzione, note e apparati di Carlo Chiurco, Milano, Bompiani (Il pensiero occidentale), 2004, 446 p.
    Études
    • Adkin, Neil, « Alain de Lille, Walter of Châtillon and Jerôme: the prose preface of the Anticlaudianus », Rivista di cultura classica e medievale, 37, 1995, p. 141-151.
    • Bossard, E., Alani de Insulis Anticlaudianus, Andegavi, 1885.
    • Foehr-Janssens, Yasmina, « La maison de Fortune dans l'Anticlaudianus d'Alain de Lille », La Fortune: thèmes, représentations, discours, éd. Yasmina Foehr-Janssens et Emmanuelle Métry, Genève, Droz (Recherches et Rencontres. Publications de la Faculté des lettres de Genève, 19), 2003, p. 129-144.
      Comptes rendus du recueil: Catherine Attwood, dans Medium Ævum, 73:1, 2004, p. 140-141. DOI: 10.2307/43630725 — Pierre-Yves Badel, dans Romania, 124, 2006, p. 264-265. [JSTOR] [Persée]
    • Galand, Perrine, « Les "beaux signes". Un locus amoenus d'Alain de Lille », Littérature, 74, 1989, p. 27-46.
    • Leist, O., Der Anticlaudianus, Programm, Seehausen in d. Altmark, 1878-1882.
    • Méla, Charles, « Poetria nova et homo novus », Littérature, 74, 1989, p. 4-26.
    • Michel, Alain, « Rhétorique, poétique et nature chez Alain de Lille », Alain de Lille, Gautier de Châtillon, Giélée. Actes du colloque de Lille, éd. Henri Roussel et François Suard, Lille, Presses universitaires de Lille, 1980, p. 113-124.
    • Payen, Jean Charles, « L'utopie du contrat social dans l'Anticlaudianus », Alain de Lille, Gautier de Châtillon, Jakemart Giélée. Actes du colloque de Lille, éd. Henri Roussel et François Suard, Lille, Presses universitaires de Lille, 1980, p. 125-131.
    • Simpson, James, Sciences and the Self in Medieval Poetry: Alan of Lille's "Anticlaudianus" and John Gower's "Confessio Amantis", Cambridge, Cambridge University Press, 1995.
    • Viarre, Simone, « La description du palais de Nature dans l'Anticlaudianus d'Alain de Lille (I, 55-206) », Alain de Lille, Gautier de Châtillon, Jakemart Giélée. Actes du colloque de Lille, éd. Henri Roussel et François Suard, Lille, Presses universitaires de Lille, 1980, p. 153- ??.
    • Ziolkowski, Jan, Alan of Lille's Grammar of Sex: The Meaning of Grammar to a Twelfth-Century Intellectual, Cambridge (MA), Medieval Academy of America (Speculum Anniversary Monographs, 10), 1985, xi + 171 p.
  3. Ars praedicandi

    Titre:Summa de arte praedicatoria
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:Praefatio auctoris
    Vidit scalam Jacob a terra usque ad coelum attingentem, per quam ascendebant et descendebant angeli (Gen. xxviii). Scala est profecius viri catholici, qui congeritur ab initio fidei, usque ad consummationem viri perfecti. In hac scala primus gradus est, confessi…
    Explicit:… sic qui in nocte peccatorum ambulat, aliquando offendit in montem superbiae, incidit in praecipitium gulae, ruit in lacum avaritiae. Ambulemus ergo honeste in die bonae operationis, ut perveniamus ad diem aeternitatis.
    Manuscrits
    1. London, British Library, Additional, 18325
    2. Oxford, Bodleian Library, Bodley, 2
    3. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14640
    4. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14926
    5. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 15005
    6. Paris, Bibliothèque nationale de France, nouvelles acquisitions latines, 547
    7. Toulouse, Bibliothèque municipale, 195
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 109-198)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Alan of Lille, The Art of Preaching, trad. Gillian R. Evans, Kalamazoo, Cistercian Publications (Cistercian Studies, 23), 1981.
    Études
  4. De planctu naturae

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. Columbus, Ohio State University, Rare Books and Manuscripts Library, ??
    2. London, British Library, Royal, 13. A. XVIII, f. 174 [⇛ Description]
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 429-482)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    • Häring, Nikolaus M., « Alain of Lille, De planctu naturae », Studi medievali, 19:2, 1978, p. 797-879.
    • Omnis mundi creatura, dans Alain de Lille, Literary Works, edited and translated by Winthrop Wetherbee, Dumbarton Oaks, Cambridge (Ma.), Harvard University Press (Medieval Library 22), 2013, p. 544-545.
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • The Complaint of Nature by Alain de Lille translated by Douglas M. Moffat, New York, Holt (Yale Studies in English, 36), 1908, 95 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
      • Alan of Lille, The Plaint of Nature. Translation and Commentary by James J. Sheridan, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies (Mediaeval sources in translation, 26), 1980, 254 p.
      • Wetherbee 2013 (voir sous Éditions modernes)
      • Medieval Writings on Sex between Men. Peter Damian's "The Book of Gomorrah" and Alain de Lille's "The Plaint of Nature." Introduced and translated from the Latin by David Rollo, Leiden et Boston, Brill (Explorations in Medieval Culture, 19), 2022, ix + 184 p.
    • en français:
      • Alain de Lille, La plainte de la nature = De planctu naturae. Introduction, traduction et notes par Françoise Hudry, Paris, Les Belles Lettres (La roue à livres, 67), 2013, 238 p.
    Études
    • Baker, Denise N., « The priesthood of Genius: a study of the medieval tradition », Speculum, 51:2, 1976, p. 277-291. DOI: 10.2307/2854264
    • Brumble, H. David, III, Genius and Other Related Allegorical Figures in the "De planctu naturae", the "Roman de la Rose", the "Confessio amantis", and the "Faerie Queene", Ph. D. dissertation, University of Nebraska, Lincoln, 1970, [iv] + 134 p. [PQ]
    • Ealy, Nicholas, Narcissism and Selfhood in Medieval French Literature: Wounds of Desire, s. l., Palgrave MacMillan (The New Middle Ages), 2019, ix + 238 p. DOI: 10.1007/978-3-030-27916-5
    • Economou, George D., « The character Genius in Alan de Lille, Jean de Meun, and John Gower », The Chaucer Review, 4:3, 1970, p. 203-210. [jstor.org]
    • Green, Richard Hamilton, « Alan of Lille's De planctu naturae », Speculum, 31:4, 1956, p. 649-674. DOI: 10.2307/2850976
    • Kiser, Lisa J., « Alain de Lille, Jean de Meun, and Chaucer: ecofeminism and some medieval lady natures », Mediaevalitas: Reading the Middle Ages. The J. A. W. Bennett Memorial Lectures, Ninth Series, Perugia, 1995, éd. Piero Boitani et Anna Torti, Cambridge, Brewer, 1996, p. 1-14.
    • Knowlton, E. C., « The allegorical figure Genius », Classical Philology, 15:4, 1920, p. 380-384. [jstor.org]
    • Knowlton, E. C., « Genius as an allegorical figure », Modern Language Notes, 39:2, 1924, p. 89-95. DOI: 10.2307/2914746
    • Leupin, Alexandre, « Écriture naturelle et écriture hermaphrodite. Le De planctu Naturae d'Alain de Lille, un art poétique du XIIe siècle », Digraphe, 9, 1976, p. 119-141.
    • Morton, Jonathan, « Queer metaphors and queerer reproduction in the De planctu naturae and the Roman de la Rose », Dante and Desire in the Middle Ages, éd. Manuele Gragnolati, Tristan Kay, Elena Lombardi et Francesca Southerden, Oxford, Legenda, 2012, p. 208-226.
    • Nitze, W. A., « Conjointure in Erec, vs. 14 », Modern Language Notes, 69:3, 1954, p. 180-181. DOI: 10.2307/3039485
    • Piehler, Paul, The Visionary Landscape: A Study in Medieval Allegory, London, Arnold, 1971, [viii] + 170 p.
      Comptes rendus: O. Barfield, dans Medium Ævum, 42, 1973, p. 84-91. — K. A. Bleeth, dans Speculum, 47, 1972, p. 138-141. — C. Witke, dans Romance Philology, 30:2, 1976-1977, p. 268-271.
    • Quilligan, Maureen, « Words and sex: the language of allegory in the De planctu naturae, the Roman de la Rose, and book III of The Faerie Queen », Allegorica, 1, 1977, p. 195-216.
    • Quilligan, Maureen, « Allegory, allegoresis, and the deallegorization of language: the Roman de la rose, the De planctu naturae, and the Parlement of Foules », Allegory, Myth and Symbol, éd. Morton X. Bloomfield, Cambridge (USA) et London, Harvard University Press (Harvard English Studies, 9), 1981, p. 153-165.
    • Raynaud de Lage, G., « Natura et Genius, chez Jean de Meung et Jean Lemaire de Belges », Le Moyen Âge, 58:1-2, 1952, p. 125-143. [Gallica] [Gallica]
    • Rollo, D., « Nature's pharmaceuticals: sanctioned desires in Alain de Lille's De planctu Naturae », Exemplaria, 25:2, 2013, p. 152-172.
    • Romaggi, Magali, La figure de Narcisse dans la littérature et la pensée médiévales, Paris, Classiques Garnier (Recherches littéraires médiévales, 34; Ovidiana, 2), 2022, 566 p. DOI: 10.48611/isbn.978-2-406-12717-8
    • Sadlek, Gregory M., « Homo artifex: monastic labor ideologies, urban labor, and love's labor in Alan of Lille's De planctu Naturae », Idleness Working: The Discourse of Love's Labor from Ovid through Chaucer and Gower, Washington, DC, Catholic University of America Press, 2012, p. 90-113.
    • Scanlon, Larry, « Unspeakable pleasures: Alain de Lille, sexual regulation and the priesthood of Genius », The Romanic Review, 86, 1995, p. 213-242.
    • Schaar, Claes, « Usk's "Knot in the hert" », English Studies, 37, 1956, p. 260-261.
    • Warren, Michael J., Birds in Medieval English Poetry: Metaphors, Realities, Transformations, Cambridge, Brewer (Nature and Environment in the Middle Ages), 2018, ix + 259 p.
      Compte rendu: Donna Beth Ellard, dans The Medieval Review, 19.06.12, 2019. [www]
    • Wetherbee, Winthrop, « The function of poetry in the De planctu naturae of Alain de Lille », Traditio, 25, 1969, p. 87-126.
    • Wetherbee, Winthrop, « The literal and the allegorical: Jean de Meun and the De planctu Naturae », Mediæval Studies, 33, 1971, p. 264-291.
  5. Liber parabolarum

    Titre:Alanus de parabolis philosophie (ms. Salins-les-Bains, inc.); Doctrinale minus; Parvum doctrinale
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Vers
    Contenu: 
    Incipit:A Phebo Phebe lumen capit; a sapiente
    Insipiens sensum, quo quasi luce micat.
    Nil aliud nisi se valet ardens Ethna cremare;
    Sic se, non alios, invidus igne coquit…
    Explicit:… Non sic, non, quoniam perit illa putatio vana,
    Ros cadit et vite cursis ad ima ruit;
    Sic stat homo; vel dic quo facto cetera constant,
    Quidplus sunt? Vanum singula, queque nichil.
    Traductions:Thomas Maillet, Les proverbez d'Alain (français)
    Paraboles maistre Alain en françoys (français)
    Manuscrits
    1. Notre Dame, University of Notre Dame, Hesburgh Library, Corbett, 55
    2. Salins-les-Bains, Médiathèque, 43, f. 9v [⇛ Description]
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 579-594)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    • Thomas Maillet (?), Les proverbez d'Alain édités par Tony Hunt, Paris, Champion (Les classiques français du Moyen Âge, 151), 2007, 135 p. (ici p. 115-133)
      Dictionnaires: DEAF ParabAlainThH
      Comptes rendus: Gilles Roques, dans Revue de linguistique romane, 71, 2007, p. 581-584. — Fabio Zinelli, dans Medioevo romanzo, 33, 2009, p. 440-441. — Giuseppe Di Stefano, dans Le moyen français, 63, 2008, p. 118-119. DOI: 10.1484/j.lmfr.1.100274
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Ten Latin Schooltexts of the Later Middle Ages. Translated selections [by] Ian Thomson and Louis Perraud, Lewiston, Queenston et Lampeter, Edwin Mellen Press (Mediaeval Studies, 6), 1990, [v] + iii + 361 p. (ici p. 283-325)
    Études
    • Hunt, Tony, « Les paraboles maistre Alain », Forum for Modern Language Studies, 21:4, 1985, p. 362-375. DOI: 10.1093/FMLS/XXI.4.362
  6. Liber poenitentialis

    • Tradition moyenne
      Titre:Summa de poenitentia; Poenitentialis
      Date:Entre 1183 et 1191
      Dédicataire:Henri de Sully, archevêque de Bourges de 1183 à 1199
      Langue:Latin
      Genre: 
      Forme:Prose
      Contenu:Manuel de confession destiné aux prêtres.
      Incipit:Incipit Summa de poenitentia Magistri Alani pro sacerdotibus
      Henrico Dei gratia Bituricensi patriarchae, Aquitanorum primati, Alanus dictus Magister opus suum. Quoniam hujus fluctuantis mundi debachantes procellas plerisque spirituale comminantur naufragium, verum omnes cogunt naufragii subire periculum, vestram decet vigilantiam…
      Explicit:… In quo si est aliquod erroneum dictum, humanae infirmitati est imputandum, cum nihil in humanis inventionibus sit perfectum, eaque sit lex conditionis humanae, ut nihil ab hominibus fieri possit expolitum. Detur ergo venia non operi sed opifici. Explicit Poenitentialis Magistri Alani.
      Remaniement:Version abrégée
      Manuscrits
      1. Paris, Bibliothèque nationale de France, Arsenal, 400 (α)
      2. Reims, Bibliothèque Carnegie, 510 (β)
      3. Toulouse, Bibliothèque municipale, 195 (γ)
      4. Trier, Stadtbibliothek, 540/1246 (δ)
      5. Troyes, Médiathèque de Troyes Champagne Métropole, 1339 (ε)
      Éditions anciennes
      1. Liber de penitentia. Confitentibus et confessiones audientibus utilissimus
        Augsburg, Johann Miller, 1518
        ARLIMA: EA103   USTC: 674648
      Éditions modernes
      • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 279-304)
        Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
      • Longère, J., « Alain de Lille, Liber poenitentialis. Les traditions moyenne et courte », Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 40, 1965, p. 169-242.
      Traductions modernes
    • Tradition longue
      Titre: 
      Date:Entre mai 1199 et 1203
      Langue:Latin
      Genre: 
      Forme: 
      Contenu:Manuel de confession destiné aux prêtres.
      Incipit: 
      Explicit: 
      Manuscrits
      1. Bamberg, Staatsbibliothek, E 21 (B)
      2. Lilienfeld, Stiftsbibliothek, 144 (L)
      3. München, Bayerische Staatsbibliothek, Codices latini monacenses, 4616 (M)
      4. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1741 (V)
      Éditions anciennes
      Éditions modernes
      • Alain de Lille, Liber poenitentialis, éd. J. Longère, Nauwelaerts, 1965, 2 t.
      Traductions modernes
      Études
  7. Regulae theologicae

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit:[Prologue]
    Omnis scientia suis nititur regulis uelud propriis fundamentis et, ut de gramatica taceamus que tota est in hominum beneplacitis et uoluntate et de eius regulis que sunt in sola hominum…
    [Texte]
    Monas est qua quelibet res est una
    Deus non solum unus sed etiam monas i.e. unitas dicitur. Et hoc multiplici ratione. Dicitur enim esse unitas siue unus ratione simplicitatis uel singularitatis. A deo enim relegatur omnis numerus, omnis plura…
    Explicit:… et deitas alterius et alterius rationis esse. Alia namque ratione deitas dicitur natura, alia uero deus dicitur persona. Que nimirum dictorum
    Manuscrits
    1. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5504
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 617-684)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    • Häring, Nicholas M., « Magister Alanus de Insulis Regulae caelestis iuris », Archives d'histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 48, 1981, p. 97-226. [jstor.org]
    Traductions modernes
    • en français:
      • Alain de Lille, Règles de théologie; suivi de Sermon sur la sphère intelligible. Introduction, traduction et notes par Françoise Hudry, Paris, Cerf (Sagesses chrétiennes), 1995, 294 p.
    Études
    • Lukács, Edit Anna, « Literary aspects of the divine sphere in the works of Alan of Lille, Jean de Meun, and Vincent de Beauvais », Vincent of Beauvais Newsletter, 32, 2007, p. 7-10.
  8. Omnis mundi creatura

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Omnis mundi creatura, dans Alain de Lille, Literary Works, edited and translated by Winthrop Wetherbee, Dumbarton Oaks, Cambridge (Ma.), Harvard University Press (Medieval Library 22), 2013, p. 544-545.
    Traductions modernes
    • en anglais:
      • Wetherbee 2013 (voir sous Éditions modernes)
    Études
  9. De sphaera intelligibili

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    Traductions modernes
    • en français:
      • Alain de Lille, Règles de théologie; suivi de Sermon sur la sphère intelligible. Introduction, traduction et notes par Françoise Hudry, Paris, Cerf (Sagesses chrétiennes), 1995, 294 p.
    • en italien:
      • Alano di Lilla, Viaggio della saggezza. Introduzione, traduzione, note e apparati di Carlo Chiurco, Milano, Bompiani (Il pensiero occidentale), 2004, 446 p.
    Études
  10. De sex alis cherubim

    Titre:Cherubin de confessione (ms. Rouen)
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit:Prima ala confessio est…
    Explicit:… Deus illustret cor tuum ad penitenciam.
    Manuscrits
    1. London, British Library, Additional, 18325
    2. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 15988
    3. Rouen, Bibliothèque municipale, A 454, f. 29 [⇛ Description]
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 265-280)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    Études
  11. Liber sententiarum ac dictorum memorabilium

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu:Commentaire sur le Cantique des cantiques.
    Incipit:In Christi Nativitate, duo soles apparuerunt Romae, ex quibus duobus factus est unus sol: ad significandum, quod sol humanae naturae, et sol divinae naturae, convenirent in unitatem unius personae.
    Hieronymus, in Annalibus Hebraeorum, dicit se reperisse signa XV dierum ante judicium…
    Explicit:… Et hoc super montes aromatum, id est in eminentiis virtutum. Montes aromatum dicuntur excellentiae virtutum coelesti conversationi proximae et rectae operationis odore et fama longe lateque diffusae.
    Expositionis Alani de Insulis, in Cantica canticorum, ad laudem Deivarae Virginis Mariae ad preces prioris Cluniacensis editas finis.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 229)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    Études
  12. Expositio in Cantica canticorum

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre: 
    Forme:Prose
    Contenu:Commentaire sur le Cantique des cantiques.
    Incipit:Prologus auctoris
    Cum multi ad ornandum tabernaculum Dei offerant aurum, argentum, lapides pretiosos, byssum, coccum bis tinctum, purpuram, ego aliorum more pilos caprarum offero (Exod. xxxv). Et cum divites de abundantia sua in gazophylacium Domini thesauros mittant, ego cum paupercula muliere duo minuta mitto (Marc. xii). Et cum multi Salomonis sapientiam…
    Explicit:… Et hoc super montes aromatum, id est in eminentiis virtutum. Montes aromatum dicuntur excellentiae virtutum coelesti conversationi proximae et rectae operationis odore et fama longe lateque diffusae.
    Expositionis Alani de Insulis, in Cantica canticorum, ad laudem Deivarae Virginis Mariae ad preces prioris Cluniacensis editas finis.
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 51-110)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    Études
  13. Sermones

    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre:Sermon
    Forme:Prose
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    1. Toulouse, Bibliothèque municipale, 195
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Migne, J.-P., éd., Patrologiae cursus completus, sive Biblioteca universalis, integra, uniformis, commodo, œconomica omnium s.s. Patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruerunt. Series Latina, Paris, Migne, 1844-1864, 221 t. (t. 210, col. 197-228)
      Tome 210 [GB: ex. 1, ex. 2] [IA: ex. 1]
    Traductions modernes
    Études
  14. Lettres

    Auteur:Attribution incertaine
    Titre: 
    Date:XIIe siècle
    Langue:Latin
    Genre:Lettre
    Forme: 
    Contenu: 
    Incipit: 
    Explicit: 
    Manuscrits
    Éditions anciennes
    Éditions modernes
    • Alain de Lille (?), Lettres familières (1167-1170). Édition et commentaire par Françoise Hudry; préface de Pascale Bourgain, Paris, Vrin et École des chartes (Études et rencontres de l'École des chartes, 14), 2003, 189 p.
      Compte rendu: Dominique Poirel, dans Le Moyen Âge, 117:1, 2011, p. 161-163. [Gallica] DOI: 10.3917/rma.171.0117
    Traductions modernes
    Études
Répertoires bibliographiques
  • Bossuat, Robert, Manuel bibliographique de la littérature française du Moyen Âge, Melun, Librairie d'Argences (Bibliothèque elzévirienne. Nouvelle série. Études et documents), 1951, xxxiv + 638 p. (ici p. 326, no 3494)
    Dictionnaires: DEAF Boss
Permalien: https://arlima.net/no/682


Voir aussi:
> Wikidata: Q4313
> Jonas: intervenant/20
Creative Commons License
Cette notice est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Laurent Brun
Compléments: Mario Antonio Cossío Olavide et Antonella Sciancalepore
Dernière mise à jour: 2 mars 2024

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon    Facebook    Twitter