logo arlima

Disciplina clericalis

Œuvre de Pierre Alphonse

Bibliographie

Titre:Disciplina clericalis
Date:1110-1120
Langue:Latin
Genre: 
Forme:Prose
Contenu: 
Incipit:Dixit Petrus Alfunsus, servus Christi Ihesu, compositor huius libri: Gratias ago Deo, qui primus est sine principio, a quo bonorum omnium est principium, finis sine fine, totius boni complementum, sapiens qui sapientiam et rationem præbet homini, qui nos sua aspiravit sapientia et suae rationis admirabili illustravit claritate et multiformi sancti spiritus sui ditavit gratia…
Explicit:… Ob hoc igitur immensam Dei omnipotentis clementiam supplices exoramus, quatinus bonis nostris operibus praecedentibus post districti diem iudicii a dextris filii sui collocati aeterna requie cum suis fidelibus mereamur perfrui in aula caelesti, praestante domino nostro Jhesu Christo, cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu Sancto per infinita saeculorum saecula. Amen.
Traductions: Discipline of Clergy (anglais)
Fables Pierre Aufors (français)
Chastoiement d'un pere a son fils (français)
Discipline de clergie (français)
Clercgie de descipline (occitan)
Traduction italienne
Manuscrits
  1. Alba Iulia, Biblioteca Batthyaneum, 148
  2. Augsburg, Bistumsarchiv, 42
  3. Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 4° cod. 36
  4. Barcelona, Arxiu de la Corona d'Aragó, 123
  5. Berlin, Staatsbibliothek und Preussischer Kulturbesitz, lat. 815
  6. Berlin, Staatsbibliothek und Preussischer Kulturbesitz, lat. 851
  7. Bern, Universitätsbibliothek, lat. 94. 3
  8. Bern, Universitätsbibliothek, lat. 367
  9. Bonn, Universitäts- und Landesbibliothek, 721
  10. Brugge, Openbare bibliotheek, 258
  11. Brugge, Openbare bibliotheek, 479
  12. Bruxelles, KBR, 531-539
  13. Bruxelles, KBR, 1338-1341
  14. Bruxelles, KBR, 1662-1673
  15. Bruxelles, KBR, 11043-11044
  16. Cambridge, Corpus Christi College, Parker Library, 451
  17. Cambridge, Pembroke College Library, 258
  18. Cambridge, Peterhouse, Perne Library, 252
  19. Cambridge, Trinity College Library, 912
  20. Cambridge, University Library, Ii VI 2
  21. Cambridge, University Library, Mm VI 4
  22. Colmar, Bibliothèque municipale, 461
    Extraits
  23. Córdoba, Biblioteca diocesana, 150
  24. Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. 12° 8
  25. Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. qu. 82
  26. Erfurt, Stadt- und Regionalbibliothek, Amplon. Qu. 351
  27. Gdańsk, Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska, Mar. F. 274
  28. Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 140
  29. Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 148
  30. Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek, Theol. 156
  31. Groningen, Universiteitsbibliotheek, 15
  32. Ivrea, Biblioteca capitolare, 15
  33. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, 428
  34. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, 802
  35. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, 934
  36. Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 1206
  37. Lambach, Stiftsbibliothek, CLVII
  38. Laon, Bibliothèque municipale, 461
  39. Leipzig, Universitätsbibliothek, 838
  40. Leipzig, Universitätsbibliothek, 844
  41. Le Mans, Médiathèque Louis Aragon, 84, f. 131 [⇛ Description]
  42. Linz, Oberösterreichische Landesbibliothek, CC. II 15
  43. London, British Library, Add MS 11619 (extraits)
  44. London, British Library, Add MS 24641
  45. London, British Library, Add MS 33991 (fragment)
  46. London, British Library, Add MS 37670
  47. London, British Library, Harley MS 463
  48. London, British Library, Harley MS 2851
  49. London, British Library, Harley MS 3938
  50. London, British Library, Royal MS 10 B XII
  51. Manchester, John Rylands University Library, 205
  52. Marburg, Universitätsbibliothek, 44
  53. Milano, Biblioteca Ambrosiana, lat. O 3 sup.
  54. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 7624 (fragment)
  55. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 7726
  56. München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 8184
  57. New York, Public Library, 12
  58. Oxford, Bodleian Library, MS. Digby 3
  59. Oxford, Corpus Christi College Library, 86
  60. Oxford, New College Library, 145
  61. Paris, Bibliothèque nationale de France, Arsenal, 1100v
  62. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 3195, f. 1 [⇛ Description]
  63. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 4126
  64. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 5397
  65. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 10359
  66. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 11867
  67. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14413
  68. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 14947
  69. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 16252
  70. Paris, Bibliothèque nationale de France, latin, 16505
  71. Poitiers, Médiathèque François-Mitterrand, 93
  72. Praha, Archiv pražského hradu, Knihovna metropolitní kapituly, N XVIII
  73. Praha, Národní knihovna České republiky, XVI D 12
  74. Roma, Biblioteca Vallicelliana, B. 75
  75. San Lorenzo de El Escorial, Real Biblioteca del Monasterio, Q I 14
  76. San Marino (USA), Huntington Library, HM 1121
  77. Tarragona, Biblioteca pública, 55
  78. Torino, Biblioteca nazionale universitaria, D. V. 29, f. 356r-366r [⇛ Description]
  79. Trier, Stadtbibliothek, 1919
  80. Uppsala, Carolinabiblioteket, C 390
  81. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, lat. 395 (incomplet)
  82. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 4161
  83. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, 247 (fragment)
  84. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 322
  85. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 3530
  86. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 13650
  87. Wrocław, Biblioteka uniwersytecka,, I F 86
  88. Wrocław, Biblioteka uniwersytecka, I F 180
  89. Wrocław, Biblioteka uniwersytecka, I F 250
Éditions anciennes
Éditions modernes
  • Disciplina clericalis; auctore Petro Alphonsi, ex-judæo hispano. Pars prima. = Discipline de clergie; traduction de l'ouvrage de Pierre Alphonse. Première partie, éd. J. Labouderie, Paris, Rignoux pour la Société des bibliophiles français, 1824, [iv] + xvi + 208 p. [GB] [IA]
    Réimpression:
    • Genève, Slatkine, 1970
  • Petri Alfonsi Disciplina clericalis. Zum ersten Mal herausgegeben mit Einleitung und Anmerkungen von Fr. Wilh. Val. Schmidt, Berlin, Enslin, 1827, [iii] + 172 p. [GB] [IA: ex. 1, ex. 2]
  • Petri Alfonsi Disciplina clericalis, von Alfons Hilka und Werner Söderhjelm. I. Lateinischer Text, Helsingfors, Druckerei der finnischen Litteraturgesellschaft (Acta Societatis scientiarum Fennicae, 38:4), 1911, xxxvii + 79 p. [GB] [IA]
  • Die Disciplina clericalis des Petrus Alfonsi (das älteste Novellenbuch des Mittelalters) nach allen bekannten Handschriften herausgegeben von Alfons Hilka und Werner Söderhjelm (Kleine Ausgabe), Heidelberg, Carl Winter's Universitätsbuchhandlung (Sammlung mittellateinischer Texte, 1), 1911, xv + 50 p. [GB] [HT] [IA: ex. 1, ex. 2]
  • Stücke der "Disciplina clericalis" […] in lateinischen Versen der Berliner Handschrift Diez B28, éd. J. Stalzer, Graz, 1912.
  • Pedro Alfonso, Disciplina clericalis, éd. et trad. Ángel González Palencia, Madrid, Consejo superior de investigaciones científicas, 1948.
  • Pietro Alfonsi, Disciplina clericalis, éd. Alberto del Monte, Firenze, Nuova Italia (Primo Scaffale Latino, 7), 1967.
Traductions modernes
  • en anglais:
    • The Scholar's Guide, translated by Joseph R. Jones and John E. Keller, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1969.
    • The Disciplina Clericalis of Petrus Alfonsi, translated and edited by Eberhard Hermes; translated into English by P. R. Quarrie, Berkeley et Los Angeles, University of California Press, 1977, x + 203 p. [GB]
    • Medieval Comic Tales, edited by Derek Brewer. Second edition, Cambridge, Brewer, 1996, xxxiv + 190 p. (ici p. 5-8)
  • en catalan:
    • Pere Alfons, Llibre de formació escolar (Disciplina clericalis), traducció, amb presentació i notes, de Jaume Riera i Sans, Barcelona, Reial Acadèmia de Bones Lletres (Series Minor, 19), 2017, 151 p. ISBN: 9788494523458
  • en espagnol:
    • González Palencia 1948 (voir sous Éditions modernes)
    • Pedro Alfonso, Disciplina clericalis, introducción y notas de María Jesús Lacarra, traducción de Esperanza Ducay, Zaragoza, Guara (Nueva biblioteca de autores aragoneses), 1980, 156 p.
  • en italien:
    • Pietro Alfonsi, Disciplina clericalis: Sapienza orientale e scuola delle novelle. Edizione a cura di Cristiano Leone. Presentazione di Laura Minervini, Roma, Salerno Editrice (Testi e documenti di letteratura e di lingua, 31), 2010, xciv + 190 p.
      Compte rendu: Juan Carlos Bayo Julve, dans La corónica, 41:2, 2013, p. 250-252. DOI: 10.1353/cor.2013.0002
Études
  • Castro, D. Joseph Rodriguez de, Biblioteca española, tomo primero que contiene la noticia de los escritores rabinos españoles desde la época conocida de su literatura hasta el presente, Madrid, Imprenta Real de la Gazeta, 1781, p. 20.
  • Crohns, Hjalmar, Legenden och medeltidens latinska predikan och "exempla" i deras värdesättning av kvinnan, Helsingfors, Helsingfors centraltryckeri och bokbinderi aktiebolag, 1915, vii + 244 p. [GB] [IA]
  • Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England. A new edition, revised by J. O. Halliwell, London, Bohn (Bohn's Antiquarian Library), 1848, viii + 600 p. (ici p. 39-44) [GB] [IA]
    Éditions antérieures:
    • Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England, London, Longman, Hurst, Rees, and Orme; Edinburgh, Constable, 1805, 3 t., vii + 387, [iv] + 404, [iv] + 419 p. [IA: t. 1, t. 2, t. 3]
    • Ellis, George, Specimens of Early English Metrical Romances, Chiefly Written During the Early Part of the Fourteenth Century; to which is Prefixed an Historical Introduction, Intended to Illustrate the Rise and Progress of Romantic Composition in France and England, London, Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1811, 3 t., vii + 408, [iv] + 419, [iv] + 432 p. [IA: t. 1, t. 2, t. 3]
  • Holmes, Olivia, Boccaccio and Exemplary Literature : Ethics and Mischief in the "Decameron", Cambridge, Cambridge University Press (Cambridge Studies in Medieval Literature, 131), 2023, ix + 271 p. DOI: 10.1017/9781009224376 ISBN: 9781009224345, 9781009224369, 9781009224376
  • Laïd, Baptiste, « Des fabliaux au milieu des fables: l'intégration du matériau comique dans la Disciplina clericalis et ses traductions et dans les Fables de Marie de France », Du nouveau sur le fabliau?, éd. Philippe Haugeard et Silvère Menegaldo, Paris, Champion (Colloques, congrès et conférences sur le Moyen Âge, 32), 2024, p. 23-40.
  • Laïd, Baptiste, « La formation de l'homme instruit: le programme et la méthode d'enseignement de la Disciplina clericalis et de ses continuations françaises », Aux marges de l'encyclopédie: circulation des savoirs de l'Antiquité à l'âge de l'Humanisme, éd. Thibault Miguet et Anne Raffarin, Paris, Champion (Colloques, congrès et conférences sur le Moyen Âge, 33), 2025, p. 115-132.
  • Louis, Nicolas, L'exemplum en pratiques: production, diffusion et usages des recueils d'exempla latins aux XIIIe-XVe siècles, thèse de doctorat, Université de Namur et École des hautes études en sciences sociales, 2013, 2 t., 347, 316 p. [archives-ouvertes.fr]
  • Mann, Jill, From Aesop to Reynard: Beast Literature in Medieval Britain, Oxford, Oxford University Press, 2009, xii + 380 p. DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199217687.001.0001 ISBN: 9780199217687, 9780191712371
    Compte rendu: Paul Wackers, dans Reinardus, 23, 2010-2011, p. 214-218. DOI: 10.1075/rein.23.12wac
  • Merrilees, Brian, « "Le serf de mon serf": the philosopher and Alexander », L'offrande du cœur. Medieval and Early Modern Studies in Honour of Glynnis Cropp, éd. Margaret Burrell et Judith Grant, Christchurch, Canterbury University Press, 2004, p. 77-86.
    Compte rendu du recueil: Glyn S. Burgess, dans New Zealand Journal French Studies, 26:1, 2005, p. 57-59.
  • Nykrog, Per, Les fabliaux. Étude d'histoire littéraire et de stylistique médiévale, Copenhague, Munksgaard, 1957, lv + 339 p. [IA]
    Comptes rendus: Jean Rychner, dans Romance Philology, 12:3, 1958-1959, p. 336-339. [jstor.org] — Richard Glasser, dans Zeitschrift für romanische Philologie, 75:1-2, 1959, p. 146-151. DOI: 10.1515/zrph.1959.75.1-2.138
    Réimpression:
    • Genève, Droz (Publications romanes et françaises, 123), 1973
  • Pearcy, Roy J., Logic and Humour in the Fabliaux: An Essay in Applied Narratology, Cambridge, Brewer (Gallica, 7), 2007, viii + 251 p.
    Comptes rendus: Karin Becker, dans Romanische Forschungen, 122:2, 2010, p. 286-288. [jstor.org] DOI: 10.3196/003581210791473199 — Pierre-Yves Badel, dans Romania, 129, 2011, p. 230-235.
  • Pinvidic, Marie-Jane, « Apparition et disparition du clerc dans Disciplina clericalis », Le clerc au Moyen Âge, Aix-en-Provence, Publications du CUER MA (Senefiance, 37), 1995, p. 631-651. DOI du recueil: 10.4000/books.pup.2438
  • Schaller Wu, Sophie, et Marion Uhlig, « Les traductions françaises de la Disciplina clericalis de Pierre Alphonse: une édition électronique », Actes du XXIVe Congrès international de linguistique et de philologie romanes, Aberystwyth, 2004, Tübingen, Niemeyer, 2004, t. 4, p. 445-455.
  • Schwarzbaum, Haim, « International motifs in Petrus Alphonsi's Disciplina clericalis », Sefarad, 21, 1961, p. 267-299; 22, 1962, p. 17-59 et 321-344; 23, 1963, p. 54-73.
  • Söderhjelm, W., « Bemerkungen zur Disciplina clericalis und ihren französischen Bearbeitungen », Neuphilologische Mitteilungen, 12:3-4, 1910, p. 48-75. [GB: ex. 1, ex. 2, ex. 3] [HT] [IA]
  • Taylor, Barry, « Wisdom forms in the Disciplina clericalis of Petrus Alfonsi », La Corónica, 22:1, 1993, p. 24-40.
  • Uhlig, Marion, « Le dialogue père/fils dans la Disciplina clericalis et ses traductions françaises en vers », Formes dialoguées dans la littérature exemplaire du Moyen Âge, éd. Marie-Anne Polo de Beaulieu, Paris, Champion, 2012, p. 163-179.
  • Varty, Kenneth, « The fox and the wolf in the well: the metamorphoses of a comic motif », Reynard the Fox: Social Engagement and Cultural Metamorphoses in the Beast Epic from the Middle Ages to the Present, éd. Kenneth Varty, New York et Oxford, Berghahn Books (Polygons: Cultural Diversities and Intersections, 1), 2000, p. 245-256.
Permalien: https://arlima.net/no/13297

Voir aussi:
> Wikidata: Q8560311
Creative Commons License
Cette page est mise à disposition en vertu d'un contrat Creative Commons.
Rédaction: Nicolas Louis et Laurent Brun
Dernière mise à jour: 12 décembre 2025

Signaler une erreur ou une omission:

Courriel  Courriel

Mastodon     Bluesky